Να σαι καλά δάσκαλε

Να σαι καλά δάσκαλε!, Γ. Ιωάννου

«Να’ σαι καλά δάσκαλε»

ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ (1927-1985)

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

·         Αξία-περιφρόνηση του λαϊκού πολιτισμού

·         Αποκοπή-γνωριµία των μαθητών µε τον λαϊκό πολιτισµό

·         Μαθητική πονηριά

ΥΠΟΘΕΣΗ

Στο διήγημα αυτό ο αφηγητής, με το βλέμμα ενός έφηβου μαθητή,  περι­γράφει την εμπειρία του από τη διδασκαλία και την παρουσία του φιλολό­γου του.

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Το διήγημα περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αφού ο Ιωάννου θήτευσε στη Μέση Εκπαίδευση και ασχο­λήθηκε με τη συγκέντρωση και μελέτη των δημοτικών τραγουδιών.

 Το έργο του Γιώργου Ιωάννου τοποθετείται στη μεταπολεμική ελληνική λογοτεχνία και πηγάζει από τις προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα από την εποχή της γερμανικής κατοχής, της εθνικής αντίστασης και του εμφυλίου στην Ελλάδα. Γνωρίσματα των έργων του Ιωάννου, κατά τον Λ. Πολίτη, είναι ο «εξομολογητικός» τόνος της αφήγησης και παράλληλα η «ταύτιση του αφηγητή με τα βάσανα και τις λαχτάρες μια ολόκληρης ομάδας ανθρώπων» 

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ 
Τα δύο μοντέλα διδασκαλίας που παρουσιάζονται στο κείμενο 

α. Η Νέα Παιδαγωγική «σχολείο εργασίας»,	β. Η Παλαιά Παιδαγωγική "Δασκαλοκεντρική διδασκαλία"
ο δάσκαλος συνεργάτης και σύμβουλος	καθηγητής παντογνώστης-αυθεντία
διαλογικό μάθημα	μονόλογος καθηγητή
ενεργητική συμμετοχή τους, αυτενέργεια και πρωτοβουλία μαθητών, συνεργασία και έρευνα μαθητών	άβουλος, παθητικός μαθητής
δημιουργική αφομοίωση γνώσης-πρακτική εφαρμογή της γνώσης ανάπτυξη κριτικής σκέψης	στείρα απομνημόνευση γνώσεων (παπαγαλία)
σχολείο ενταγμένο στην κοινωνική ζωή, κοινωνικοποίηση μαθητών, δράσεις εκτός σχολικού χώρου
έπαινος και ενθάρρυνση, σεβασμός στην προσωπικότητα του μαθητή, ευγενικές υποδείξεις	φόβος καταλόγου - προσβολές
δημοκρατικό κλίμα στην τάξη	αυταρχισμός
	«το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο»

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΥ 

• ενθουσιώδης, έχει όραμα  και πάθος για τη δουλειά του 
• ευσυνείδητος και υπεύθυνος επιστήμονας 
• καταρτισμένος πάνω στο αντικείμενό του 
• σωστός παιδαγωγός
• αυστηρός κατά περίσταση 
• μεταδίδει αγάπη
• εμπνέει τους μαθητές του
• καταδεκτικός και όχι ψηλομύτης
• γνώστης και λάτρης της λαϊκής παράδοσης και του πολιτισμού
• φυσιολάτρης 
• ευρηματικός και καινοτόμος, τολμηρός
• εγκάρδιος, αξιαγάπητος, ευαίσθητος, ενθαρρυντικός

ΤΕΧΝΙΚΗ: 
Αναδρομική αφήγηση με γραμμική πορεία και αφηγηματικά κενά που επιταχύνουν την αφήγηση.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ: αφήγηση, περιγραφές, σχόλια του αφηγητή, διάλογοι.

ΑΦΗΓΗΤΗΣ: ομοδιηγητικός όταν συμμετέχει ο ίδιος στα γεγονότα, ετεροδιηγητικός όταν αφηγείται την πονηριά του συμμαθητή του. Στο τέλος του διηγήματος, όπου ο αφηγητής  απαντά νοερά στην απορία του  παλιού του καθηγητή (Δεν είναι μυστήριο ...όταν το ξαναπήρε), μιλάει ο ίδιος σε ώριμη ηλικία. Απευθύνεται νοερά σε β’ πρόσωπο στον παλιό του καθηγητή και μιλάει με την προοπτική του παρόντος. Εδώ ο χρόνος της αφήγησης είναι  παροντικός και είναι μεταγενέστερος από τα γεγονότα τα οποία αφηγείται.

ΓΛΩΣΣΑ: απλή, δημοτική με λέξεις της καθημερινότητας.

ΥΦΟΣ: απλό, φυσικό, ζωντανό και παραστατικό στην περιγραφή της σχολικής τάξης, μελαγχολικό και στοχαστικό όταν ο αφηγητής εξομολογείται την εμπειρία του, ειρωνικό σε κάποια σημεία (π.χ. αλλά ήξεραν πολύ καλά από κατάλογο ...και τρεμούλες)

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: παρομοιώσεις, μεταφορές, επαναλήψεις, ασύνδετα σχήματα εικόνες (λιτότητα γενικά στα εκφραστικά μέσα).

ΙΔΕΕΣ – ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ:

• ·         Προβάλλεται ο σημαντικός ρόλος του εκπαιδευτικού στην ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού και κάθε αξίας που συντελεί στην κοινωνικοποίηση των παιδιών και στην αισθητική τους καλλιέργεια.
• ·         Ο αστικός τρόπος ζωής, η στροφή από τη συλλογική ζωή στην προβολή του ατομικού συμφέροντος και η εισβολή ξένων προτύπων ζωής οδήγησαν στην περιφρόνηση του λαϊκού πολιτισμού και στην ισοπέδωση ιδεών και αξιών.

Μπορείτε να ακούσετε την ωραία ανάγνωση του διηγήματος από τον ηθοποιό Γρηγόρη Βαλτινό https://www.youtube.com/watch?v=cnCawBglYCg

Δείτε ένα βίντεο με την αναπαραγωγή του διηγήματος σε μορφή comics

https://www.youtube.com/watch?v=8jHNFYZrmRo

και μια παρουσίαση

http://www.slideshare.net/christostsatsouris/ss-40434853

Οι μαθητές της Ελλάδας στις δεκαετίες του 1930-1950...

Το σχολείο εργασίας

Στη σύγχρονη Ελλάδα...

ΚΑΛΛΙΠΑΤΕΙΡΑ

Λορέντζος Μαβίλης

Το ποίημα γράφτηκε το 1895 (με αφορμή την επικείμενη, το 1896, αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα), αλλά δημοσιεύτηκε το 1899 στο περιοδικό Τέχνη.  Αφορμή για τη σύνθεση του ποιήματος είναι ένα ιστορικό περιστατικό της αρχαιότητας: η παρακολούθηση των Ολυμπιακών από την Καλλιπάτειρα, κόρη του Διαγόρα. Παρόλο που οι γυναίκες δεν επιτρέπονταν στο κοινό των γυμνικών αγώνων, η Καλλιπάτειρα σπάει αυτό το κατεστημένο, διότι ήθελε να δει από κοντά τον γιο της, Πεισίροδο, να διαγωνίζεται στην πυγμαχία.

ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΘΕΜΑ: η προσπάθεια της Καλλιπάτειρας να πείσει τους Ελλανοδίκες να την αφήσουν να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

ΔΟΜΗ:  Α’ Ενότητα: στ. 1-3: Το ερώτημα – απορία/ απαγόρευση των Ελλανοδίκων

               Β’ Ενότητα: στ. 4-14: Η απάντηση - επιχειρηματολογία της Καλλιπάτειρας

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
στ. 1-3: Οι Ελλανοδίκες εκπλήσσονται με την παρουσία μιας γυναίκας στο κοινό των Ολυμπιακών Αγώνων: αν κι η προσφώνησή τους προς την Καλλιπάτειρα (στ. 1 Αρχόντισσα) αποκαλύπτει τον σεβασμό που τρέφουν στο πρόσωπό της, ωστόσο της τονίζουν ότι σύμφωνα με τους κανονισμούς δεν έπρεπε να βρίσκεται εκεί.
 Το πρόσωπο που μιλά αλλάζει στο μέσον του 3^ου  στίχου και, από τους Ελλανοδίκες, περνάμε στην απόκριση- επιχειρηματολογία της Καλλιπάτειρας:  

1^ο επιχείρ.: Στ. 3-4& 9-11: κατάγεται από οικογένεια ολυμπιονικών. Ξεκινά από τους πιο μακρινούς συγγενείς για να φτάσει στον πατέρα της, το γνωστό Διαγόρα.

2^ο επιχειρ. Στ. 5-8: ζητά από τους Ελλανοδίκες να έρθει σε επαφή με το Ολυμπιακό πνεύμα, τις αξίες και τα ιδανικά («νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ», ανδρεία, θάρρος, φιλοτιμία, υστεροφημία) και μιλά για τον Ηρακλή και τη συμβολή του.

3^ο επιχείρ.Στ. 12-14:  απόδειξη της δόξας της γενιάς της είναι ότι ακόμα κι ο Πίνδαρος κατέγραψε στους επινίκους ύμνους του τα κατορθώματα των συγγενών της, επομένως της αξίζει να μείνει ως θεατής στο στάδιο.

Χαρακτηρισμός της Καλλιπάτειρας: δυναμική και θαρραλέα προσωπικότητα που τολμά να προκαλέσει τις συνήθειες του καιρού της, πειστική στα επιχειρήματά της, υπερασπίζεται το δίκιο της,  είναι εξαιρετικά υπερήφανη για την ένδοξη γενιά της, θεωρεί ότι και η ίδια έχει μερίδιο σ’ αυτή τη δόξα και τιμή, έχει βαθιά επίγνωση της αξίας των Ολυμπιακών Αγώνων και σεβασμό στα ιδεώδη τους, γνωρίζει την προσφορά της σ’ αυτούς και συνεπώς  θεωρεί ότι της οφείλεται σεβασμός και προνομιακή μεταχείριση, χαρακτηρίζεται από αξιοπρέπεια, αυτοσεβασμό, ευγένεια.

Βασικές ιδέες του ποιήματος:

-          Λίγο πριν τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες (1896), ο Μαβίλης εμπνέεται από ένα περιστατικό των αρχαίων που αποδεικνύει την ανώτερη αξία των Ολυμπιακών η οποία δίνει άφθαρτη τιμή στον ολυμπιονίκη και την οικογένειά του. Η αξία αυτή αποδεικνύεται από τη λαχτάρα της Καλλιπάτειρας να βρεθεί ανάμεσα στο κοινό, καθώς και από την ικανοποίηση του αιτήματός της να εξαιρεθεί από τους κανονισμούς, εξαιτίας των αθλητικών επιτευγμάτων της οικογένειας της.

-          Υμνείται η αδέσμευτη θέληση του ανθρώπου, που έχει συνείδηση της αξίας του και διεκδικεί με σθένος τα δικαιώματά του ενάντια σε κάθε κοινωνικό περιορισμό.

-           Ιδανικά αρχαίων αγώνων: ανιδιοτέλεια (: οι αθλητές αγωνίζονταν για ένα στεφάνι και για την υστεροφημία), ισόρροπη ανάπτυξη σώματος και πνεύματος. Αντίθετα, σήμερα, παρατηρούμε πτώση του πνεύματος του ολυμπισμού.

-          Σημασία της Τέχνης: η τέχνη - ποίηση υμνείται ως ένα υψηλό ιδανικό που δοξάζει τους εκλεκτούς, σύμφωνα με τις επινίκιες ωδές του Πινδάρου και έτσι έχει την ικανότητα να χαρίζει την αθανασία,

-          Κοινωνική θέση γυναίκας: υποβιβασμένη στην αρχαιότητα αφού δεν της επιτρεπόταν καν να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς.

Στοιχεία Τεχνικής

ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΑ: Το ποίημα ακολουθεί πλήρως τους κανόνες σύνθεσης ενός σονέτου (Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων 167-168): λυρικό ποίημα που αποπνέει συναίσθημα, συγκίνηση, παρουσιάζει νοηματική πυκνότητα και ακρίβεια έκφρασης. [Μορφή: 2 τετράστιχες + 2 τρίστιχες στροφές με ομοιοκαταληξία: ΑΒΒΑ, ΑΒΒΑ, ΓΔΓ, ΔΕΕ – δηλαδή οι δύο πρώτες στροφές έχουν σταυρωτή ομοιοκαταληξία, η 3^η στροφή και ο 1^ος στίχος της 4^ης στροφής έχουν πλεχτή, ενώ οι 2 τελευταίοι στίχοι ζευγαρωτή -και στίχο ιαμβικό ενδεκασύλλαβο. Γενικότερα στα σονέτα οι 2 τελευταίες στροφές μπορεί να παρουσιάζουν ποικίλους συνδυασμούς ομοιοκαταληξίας. Περιεχόμενο: το θέμα του σονέτου αναπτύσσεται στα δύο τετράστιχα, ενώ στα τρίστιχα επαναλαμβάνεται ως συμπέρασμα που οδηγεί σε δραματική κορύφωση και τον ένατο στίχο να λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ πρώτου και δεύτερου μέρους].

Διασκελισμοί: το νόημα κάθε στίχου δεν ολοκληρώνεται σ’ αυτόν, αλλά συνεχίζεται στον επόμενο, πράγμα που προσδίδει στο ποίημα συνεχή ροή π.χ. στ. 2-3, 6-7

Έκθλιψη: αποβολή τελικού φωνήεντος μιας λέξης πριν το αρχικό φωνήεν της επόμενης λέξης, π.χ. έν’ ανίψι

Συνίζηση: συμπροφορά 2 φωνηέντων σε μια μετρική συλλαβή π.χ. Έχω έν’, κι εγώ

Χασμωδία: η συνάντηση 2 φωνηέντων που ανήκουν σε 2 γειτονικές συλλαβές π.χ. συνήθεια αρχαία, τα αμάραντα

Οι τεχνικές αυτές χρησιμοποιούνται από τον ποιητή προκειμένου να εξασφαλιστεί το μέτρο του ποιήματος.

Η ιδιαίτερη φροντίδα που επιδεικνύει ο Μαβίλης για την τεχνική του ποιήματος αποδεικνύουν τον επηρεασμό του από τον παρνασσισμό («Λεξικό λογοτεχνικών όρων» σελ.  141-142, 150, 177) κύρια χαρακτηριστικά του οποίου είναι η ιδιαίτερη φροντίδα για την τελειότητα της μορφής και  η έμπνευση των θεμάτων από την αρχαιότητα).

ΓΛΩΣΣΑ: απλή δημοτική, λιτή, ακριβής και επιμελημένη, με ορισμένους ιδιωματισμούς (π.χ. εδώθε, αγρίλι, θιαμαστές) που προσδίδουν εκφραστικότητα και ζωντάνια στο λόγο.

ΥΦΟΣ: Λιτό, σοβαρό και πυκνό, με τόνο λυρικό, και δυναμικό, υμνητικό, εγκωμιαστικό, υψηλό, επειδή αναφέρεται στους Ολυμπιακούς Αγώνες, τη λαμπρότητα των οποίων υμνεί.

ΜΕΤΡΟ: ιαμβικός ενδεκασύλλαβος στίχος

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ: δραματοποιημένος διάλογος (οι ήρωες διαλέγονται άμεσα σε πρώτο πρόσωπο χωρίς την παρέμβαση κάποιου αφηγητή), ο οποίος προσδίδει ζωντάνια και παραστατικότητα.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:

Προσωποποίηση: π.χ. στ. 2

Εικόνες: π.χ. στ. 7-8, 12 -14, 

Μεταφορές π.χ. στ. 10, 11 (τα αμάραντα προνόμια), 14 (ύμνος χρυσός-αθάνατου Πινδάρου) 

Κοσμητικά επίθετα: π.χ. θιαμαστές, αντρίκιες, αμάραντα

Παρηχήσεις:  (επανάληψη του ίδιου ή των ίδιων συμφώνων μέσα σ’ έναν ή περισσότερους στίχους) του ρ (1ο, 6ο- 7ο, 11ο, 13ο στίχο), του σ (1ο στίχο), του λ (7ο στίχο), του μ (12ο στίχο) και του ν (11ο, 14ο στίχο).  

Σχήμα υπερβατό (στ.11): με της αντρειάς τα αθάνατα προνόμια αντί με τα αμάραντα προνόμια της αντρειάς

Υπερβολή: με μάλαμα γραμμένος

Πρόταξη του ουσιαστικού έναντι του επιθέτου: συνήθεια αρχαία, ψυχές αντρίκειες, ύμνος χρυσός

Ασύνδετο: Έχω ένα ανίψι … ολυμπιονίκες

Πρόσθετες πληροφορίες

-          Αναλυτικές πληροφορίες για τα στοιχεία της τεχνικής μπορείτε να βρείτε στο «Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων»

-          Βιογραφικά στοιχεία του ποιητή μπορείτε να βρείτε στην «Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» σελ. 68-69 και σελ.62

-         Δείτε επίσης την παρουσίαση:  https://docs.google.com/presentation/d/1q4BIrPQaPUtrh3Zf5u5kboUG-AgTmq7MzyY3zy6AJr8/edit#slide=id.i0