Τετάρτη 13 Ιανουαρίου 2016

ΚΑΛΛΙΠΑΤΕΙΡΑ

Λορέντζος Μαβίλης

Το ποίημα γράφτηκε το 1895 (με αφορμή την επικείμενη, το 1896, αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα), αλλά δημοσιεύτηκε το 1899 στο περιοδικό Τέχνη.  Αφορμή για τη σύνθεση του ποιήματος είναι ένα ιστορικό περιστατικό της αρχαιότητας: η παρακολούθηση των Ολυμπιακών από την Καλλιπάτειρα, κόρη του Διαγόρα. Παρόλο που οι γυναίκες δεν επιτρέπονταν στο κοινό των γυμνικών αγώνων, η Καλλιπάτειρα σπάει αυτό το κατεστημένο, διότι ήθελε να δει από κοντά τον γιο της, Πεισίροδο, να διαγωνίζεται στην πυγμαχία.

ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΘΕΜΑ: η προσπάθεια της Καλλιπάτειρας να πείσει τους Ελλανοδίκες να την αφήσουν να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
ΔΟΜΗ:  Α’ Ενότητα: στ. 1-3: Το ερώτημα – απορία/ απαγόρευση των Ελλανοδίκων
               Β’ Ενότητα: στ. 4-14: Η απάντηση - επιχειρηματολογία της Καλλιπάτειρας

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
στ. 1-3: Οι Ελλανοδίκες εκπλήσσονται με την παρουσία μιας γυναίκας στο κοινό των Ολυμπιακών Αγώνων: αν κι η προσφώνησή τους προς την Καλλιπάτειρα (στ. 1 Αρχόντισσα) αποκαλύπτει τον σεβασμό που τρέφουν στο πρόσωπό της, ωστόσο της τονίζουν ότι σύμφωνα με τους κανονισμούς δεν έπρεπε να βρίσκεται εκεί.
 Το πρόσωπο που μιλά αλλάζει στο μέσον του 3ου  στίχου και, από τους Ελλανοδίκες, περνάμε στην απόκριση- επιχειρηματολογία της Καλλιπάτειρας:  
1ο επιχείρ.: Στ. 3-4& 9-11: κατάγεται από οικογένεια ολυμπιονικών. Ξεκινά από τους πιο μακρινούς συγγενείς για να φτάσει στον πατέρα της, το γνωστό Διαγόρα.
2ο επιχειρ. Στ. 5-8: ζητά από τους Ελλανοδίκες να έρθει σε επαφή με το Ολυμπιακό πνεύμα, τις αξίες και τα ιδανικά («νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ», ανδρεία, θάρρος, φιλοτιμία, υστεροφημία) και μιλά για τον Ηρακλή και τη συμβολή του.
3ο επιχείρ.Στ. 12-14:  απόδειξη της δόξας της γενιάς της είναι ότι ακόμα κι ο Πίνδαρος κατέγραψε στους επινίκους ύμνους του τα κατορθώματα των συγγενών της, επομένως της αξίζει να μείνει ως θεατής στο στάδιο.

Χαρακτηρισμός της Καλλιπάτειρας: δυναμική και θαρραλέα προσωπικότητα που τολμά να προκαλέσει τις συνήθειες του καιρού της, πειστική στα επιχειρήματά της, υπερασπίζεται το δίκιο της,  είναι εξαιρετικά υπερήφανη για την ένδοξη γενιά της, θεωρεί ότι και η ίδια έχει μερίδιο σ’ αυτή τη δόξα και τιμή, έχει βαθιά επίγνωση της αξίας των Ολυμπιακών Αγώνων και σεβασμό στα ιδεώδη τους, γνωρίζει την προσφορά της σ’ αυτούς και συνεπώς  θεωρεί ότι της οφείλεται σεβασμός και προνομιακή μεταχείριση, χαρακτηρίζεται από αξιοπρέπεια, αυτοσεβασμό, ευγένεια.

Βασικές ιδέες του ποιήματος:
-          Λίγο πριν τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες (1896), ο Μαβίλης εμπνέεται από ένα περιστατικό των αρχαίων που αποδεικνύει την ανώτερη αξία των Ολυμπιακών η οποία δίνει άφθαρτη τιμή στον ολυμπιονίκη και την οικογένειά του. Η αξία αυτή αποδεικνύεται από τη λαχτάρα της Καλλιπάτειρας να βρεθεί ανάμεσα στο κοινό, καθώς και από την ικανοποίηση του αιτήματός της να εξαιρεθεί από τους κανονισμούς, εξαιτίας των αθλητικών επιτευγμάτων της οικογένειας της.
-          Υμνείται η αδέσμευτη θέληση του ανθρώπου, που έχει συνείδηση της αξίας του και διεκδικεί με σθένος τα δικαιώματά του ενάντια σε κάθε κοινωνικό περιορισμό.
-           Ιδανικά αρχαίων αγώνων: ανιδιοτέλεια (: οι αθλητές αγωνίζονταν για ένα στεφάνι και για την υστεροφημία), ισόρροπη ανάπτυξη σώματος και πνεύματος. Αντίθετα, σήμερα, παρατηρούμε πτώση του πνεύματος του ολυμπισμού.
-          Σημασία της Τέχνης: η τέχνη - ποίηση υμνείται ως ένα υψηλό ιδανικό που δοξάζει τους εκλεκτούς, σύμφωνα με τις επινίκιες ωδές του Πινδάρου και έτσι έχει την ικανότητα να χαρίζει την αθανασία,
-          Κοινωνική θέση γυναίκας: υποβιβασμένη στην αρχαιότητα αφού δεν της επιτρεπόταν καν να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς.

Στοιχεία Τεχνικής
ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΑ: Το ποίημα ακολουθεί πλήρως τους κανόνες σύνθεσης ενός σονέτου (Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων 167-168): λυρικό ποίημα που αποπνέει συναίσθημα, συγκίνηση, παρουσιάζει νοηματική πυκνότητα και ακρίβεια έκφρασης. [Μορφή: 2 τετράστιχες + 2 τρίστιχες στροφές με ομοιοκαταληξία: ΑΒΒΑ, ΑΒΒΑ, ΓΔΓ, ΔΕΕ – δηλαδή οι δύο πρώτες στροφές έχουν σταυρωτή ομοιοκαταληξία, η 3η στροφή και ο 1ος στίχος της 4ης στροφής έχουν πλεχτή, ενώ οι 2 τελευταίοι στίχοι ζευγαρωτή -και στίχο ιαμβικό ενδεκασύλλαβο. Γενικότερα στα σονέτα οι 2 τελευταίες στροφές μπορεί να παρουσιάζουν ποικίλους συνδυασμούς ομοιοκαταληξίας. Περιεχόμενο: το θέμα του σονέτου αναπτύσσεται στα δύο τετράστιχα, ενώ στα τρίστιχα επαναλαμβάνεται ως συμπέρασμα που οδηγεί σε δραματική κορύφωση και τον ένατο στίχο να λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ πρώτου και δεύτερου μέρους].
Διασκελισμοί: το νόημα κάθε στίχου δεν ολοκληρώνεται σ’ αυτόν, αλλά συνεχίζεται στον επόμενο, πράγμα που προσδίδει στο ποίημα συνεχή ροή π.χ. στ. 2-3, 6-7
Έκθλιψη: αποβολή τελικού φωνήεντος μιας λέξης πριν το αρχικό φωνήεν της επόμενης λέξης, π.χ. έν’ ανίψι
Συνίζηση: συμπροφορά 2 φωνηέντων σε μια μετρική συλλαβή π.χ. Έχω έν’, κι εγώ
Χασμωδία: η συνάντηση 2 φωνηέντων που ανήκουν σε 2 γειτονικές συλλαβές π.χ. συνήθεια αρχαία, τα αμάραντα
Οι τεχνικές αυτές χρησιμοποιούνται από τον ποιητή προκειμένου να εξασφαλιστεί το μέτρο του ποιήματος.
Η ιδιαίτερη φροντίδα που επιδεικνύει ο Μαβίλης για την τεχνική του ποιήματος αποδεικνύουν τον επηρεασμό του από τον παρνασσισμό («Λεξικό λογοτεχνικών όρων» σελ.  141-142, 150, 177) κύρια χαρακτηριστικά του οποίου είναι η ιδιαίτερη φροντίδα για την τελειότητα της μορφής και  η έμπνευση των θεμάτων από την αρχαιότητα).
ΓΛΩΣΣΑ: απλή δημοτική, λιτή, ακριβής και επιμελημένη, με ορισμένους ιδιωματισμούς (π.χ. εδώθε, αγρίλι, θιαμαστές) που προσδίδουν εκφραστικότητα και ζωντάνια στο λόγο.
ΥΦΟΣ: Λιτό, σοβαρό και πυκνό, με τόνο λυρικό, και δυναμικό, υμνητικό, εγκωμιαστικό, υψηλό, επειδή αναφέρεται στους Ολυμπιακούς Αγώνες, τη λαμπρότητα των οποίων υμνεί.
ΜΕΤΡΟ: ιαμβικός ενδεκασύλλαβος στίχος
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ: δραματοποιημένος διάλογος (οι ήρωες διαλέγονται άμεσα σε πρώτο πρόσωπο χωρίς την παρέμβαση κάποιου αφηγητή), ο οποίος προσδίδει ζωντάνια και παραστατικότητα.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:
Προσωποποίηση: π.χ. στ. 2
Εικόνες: π.χ. στ. 7-8, 12 -14, 
Μεταφορές π.χ. στ. 10, 11 (τα αμάραντα προνόμια), 14 (ύμνος χρυσός-αθάνατου Πινδάρου
Κοσμητικά επίθετα: π.χ. θιαμαστές, αντρίκιες, αμάραντα
Παρηχήσεις:  (επανάληψη του ίδιου ή των ίδιων συμφώνων μέσα σ’ έναν ή περισσότερους στίχους) του ρ (1ο, 6ο- 7ο, 11ο, 13ο στίχο), του σ (1ο στίχο), του λ (7ο στίχο), του μ (12ο στίχο) και του ν (11ο, 14ο στίχο).  
Σχήμα υπερβατό (στ.11): με της αντρειάς τα αθάνατα προνόμια αντί με τα αμάραντα προνόμια της αντρειάς
Υπερβολή: με μάλαμα γραμμένος
Πρόταξη του ουσιαστικού έναντι του επιθέτου: συνήθεια αρχαία, ψυχές αντρίκειες, ύμνος χρυσός
Ασύνδετο: Έχω ένα ανίψι … ολυμπιονίκες

Πρόσθετες πληροφορίες
-          Αναλυτικές πληροφορίες για τα στοιχεία της τεχνικής μπορείτε να βρείτε στο «Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων»
-          Βιογραφικά στοιχεία του ποιητή μπορείτε να βρείτε στην «Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» σελ. 68-69 και σελ.62
-         Δείτε επίσης την παρουσίαση:  https://docs.google.com/presentation/d/1q4BIrPQaPUtrh3Zf5u5kboUG-AgTmq7MzyY3zy6AJr8/edit#slide=id.i0

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου